مشاوره کودک

برای ما بزرگترها به اندازه کافی سخت است که احساسات خود را درک کنیم، مرتب کنیم و با آنها ارتباط برقرار کنیم. حال تصور کنید که برای یک کودک یا نوجوان چگونه باید باشد.

آیا هنگام انتقال از یک کلاس به کلاس دیگر، اضطراب را تجربه کردید؟ آیا مورد آزار و اذیت قرار گرفتید؟ آیا پدر و مادرت طلاق سختی را پشت سر گذاشته اند؟ آیا شما قربانی تروما شدید؟ همه ما در دوران رشد با مشکلات زیادی روبرو بودیم – اما بسیاری از ما کمکی را که یک مشاور کودک می تواند ارائه دهد دریافت نکردیم.

مشاوره کودک چیست؟

کودک درمانی که به عنوان مشاوره برای کودکان نیز شناخته می شود، به کودکان کمک می کند تا مشکلاتی را که بر سلامت روان آنها تأثیر می گذارد، ابتدا درک کرده و سپس آن ها را مدیریت کنند. این مشکلات شامل بیماری های روانی، مسائل رفتاری، حوادث آسیب زا و … است.

کودک در چه سنی باید به مشاوره مراجعه کند؟

محدودیت سنی وجود ندارد که کودکان بتوانند و یا نتوانند مشاوره دریافت کنند. از کودکان نوپا در پیش دبستانی گرفته تا نوجوانان میتوانند از خدمات مشاوره کودک تحت نظر یک روانشناس خانواده استفاده کنند.

با این حال در این بخش به تفکیک بازه سنی و روش هایی که میتوان برای حل مشکالات کودک توسط مشاور درمانگر استفاده کرد ذکر شده است:

• کودکان نوپا (1 تا 3 سال): با مشارکت والدین و تکنیک های بازی درمانی به نگرانی هایی مانند تاخیرهای رشدی یا رفتارهای مخرب رسیدگی می شود.
• کودکان (3 تا 13 سال) : به نگرانی هایی مانند اختلالات یادگیری و اضطراب، استفاده از فعالیت های عملی و همچنین ارتباط کلامی رسیدگی می شود.
• نوجوانان (13 تا 18 سال) : با قلدری، افسردگی، فشارهای اجتماعی، استرس و موارد دیگر – با مشاورانی که ابزارهای مقابله و همچنین راهنمایی و حمایت بی‌طرفانه و بدون قضاوت را ارائه می‌کنند.

مشاور کودک چگونه کمک می کند؟

اولین موضوعی که در خصوص کودکان وجود دارد این است که مشاور می تواند به طرق مختلف به کودکان کمک کند، درست مانند بزرگسالان. مشاور کودک درمانی می تواند به مشکلاتی که به طور سنتی به عنوان بیماری های روانی شدیدتر دیده می شوند و همچنین مشکلاتی که چندان جدی تلقی نمی شوند، مانند احساسات دشوار در مورد نقل مکان به یک شهر جدید، کمک کند.

نکته اصلی این است که بسیاری از کودکان و نوجوانان می توانند از صحبت با یک مشاور بهره ببرند. موارد زیر مسائل رایجی است که در جلسات مشاوره کودک مورد توجه قرار می گیرد:

• بیماری های روانی، مانند افسردگی یا اضطراب
• مرگ یکی از عزیزان و ضررهای سخت دیگر
• سوء استفاده (جنسی، عاطفی، جسمی، ذهنی)
• اعتیاد در خانواده
• طلاق والدین
• مسائل رفتاری
• تاخیر در رشد
• اختلالات یادگیری
• فشار
• حوادث تروماتیک
• نقل مکان به شهر جدید
• قلدری

اگر فرزند یا کودک شما از یکی از موارد بالا رنج می برد، بهتر است که حتما با یک مشاور درمانگر کودک و یا مشاور نوجوان مشورت بگیرید.

چه زمانی کودک باید به مشاور درمانگر مراجعه کند؟

تشخیص اینکه چه زمانی کودک شما ممکن است به درمان نیاز داشته باشد همیشه آسان نیست – حتی اگر با یکی از مسائلی که در بالا ذکر شد سر و کار داشته باشد.

در اینجا چند نشانه وجود دارد که نشان می دهد کودک شما در واقع دوران سختی را سپری می کند و باید به یک درمانگر مراجعه کند (یا می تواند از صحبت کردن با او سود ببرد):

• تغییرات قابل توجه در اشتها
• کاهش یا افزایش قابل توجه وزن
• مشکل در خوابیدن
• پرخاشگری بی دلیل
• اضطراب و اعصاب مداوم
• افت یا بدتر شدن نمرات
• ایزوله سازی اجتماعی
• مصرف الکل یا مواد مخدر
• خودآزاری
• بیان افکار خودکشی

بررسی رایج ترین مشکلات رفتاری کودکان

1. کودک انگشت خود را می مکد

به طور معمول، شمار زیادی از کودکان برای آن که تنش ها را فراموش کرده و اضطراب و احساس ناتوانی خود را پنهان کنند به عادات عصبی روی می آورند. مشاور کودک برای آن که اضطراب و فشار روانی کودک کمتر شود به منظور مقابله با احساسات روش های بهتری را به او آموخته و به این طریق کمک خواهند نمود تا وابستگی خود را به عادات عصبی و بد کمتر کند.

برخی مواقع نیز احتمال دارد که این عادت ها همیشگی شده و کودک در شرایط عادی و بدون داشتن احساس خستگی یا اضطراب نیز به سراغ آن ها برود. یکی از ابتدایی ترین عادات عصبی در بین کودکان مکیدن انگشت است. به منظور جلوگیری از مکیدن انگشت توسط کودک بایستی راهکارهای اختصاصی را فرا بگیرید. از نظر روانشناسی کودک در دو تا سه سال اولیه نیازی به درمان خاصی نیست و تنها توصیه می شود که در این دوره وسواس و اضطراب والدین نیز مورد بررسی قرار گیرد اما بعد از آن و رسیدن کودک به سن سه سالگی بایستی ذهن او را از سمت دهان منحرف نمود.

2. کودک ناخن می جود

در روانشناسی کودکان ناخن جویدن را می توان یکی از رایج ترین عادات عصبی به شمار آورد که حتی در بزرگسالان نیز دیده می شود. از این رو نیاز است که حتما درمان آن در دوره کودکی توسط مشاور درمانگر انجام شود. مهارت هایی چون یاد دادن آگاهی به کودک، ایجاد وقفه و کسب آرامش تدریجی را می توان مهارت هایی مفید در زمینه ترک عادت به شمار آورد که در جلسات مشاوره کودک و توسط یک مشاور مجرب آموزش داده میشود.

تحقیقات صورت گرفته بر روی کودکان، دلایلی چون عصبانیت شدید، دلواپسی و تضادهای فکری و قرارگیری کودک در موقعیت های ترس آور و حساس و عادت باعث خواهند شد که کودک به عادات عصبی نظیر جویدن ناخن روی آورد. مو کشیدن، فشردن دندان ها و… را می توان از دیگر عادات عصبی در بین کودکان دانست.

3. کودک لجبازی می کند

به عقیده روانشناسان در طی دوران رشد کودک، احتمالا با لجبازی هایی نیز از سوی او مواجه خواهید شد. با توجه به آن که کودک در زمان تولد به دلیل عدم رشد جسمی، ذهنی و زبانی وابستگی شدیدی به والدین خود دارد، رفته رفته وقتی که توانایی های او افزایش پیدا می کنند درگیر حس استقلال شده و کمی به سمت خودمختاری خواهد رفت.

این تمایل کودکان به استقلال باعث شده که دیگر مانند سابق برای انجام کارهای خود از والدین کمک نخواهند و ترجیح داده خود کارهایی چون خوردن غذا، به تن کردن لباس و … را انجام دهند.
در این بین مخالفت والدین با برخی از کارهای کودکان باعث خواهد شد که کودک نیز به واسطه روحیه استقلال طلبی که داشته مطابق میل پدر و مادر رفتار نکرده و نسبت به خواسته خود پافشاری نشان دهد تا به این طریق والدین را با خود هم نظر سازد.

این موضوع نیز روندی طبیعی در رشد کودک به شمار آمده و به هیچ عنوان نیاز نیست که والدین به خاطر آن نگران شوند. در این بین والدین بایستی تمام تلاش خود را به کار گرفته تا در کنار رشد روحیه استقلال طلبی کودک، رفتارهای خود مختارانه او نیز در چارچوبی تعیین شده از سوی والدین قرار گیرند.

چنانچه والدین به خوبی بتوانند بین استقلال طلبی فرزند و نیز اقتدار خود حد تعادل را حفظ کنند، افزایش خود مختاری کودک نیز صورت خواهد گرفت. ولی در برخی مواقع نیز نافرمانی و لجاجت کودک بسیار بیشتر از حد معمول می باشد و به اصطلاح به اختلال نافرمانی تقابلی دچار است.

در این مورد کودک مدام سعی داشته که برای رسیدن به خواسته های خود از حربه هایی چون جیغ زدن، گریه کردن و پا به زمین کوبیدن استفاده کند. برای این موارد شما میتوانید با مراجعه به یک مشاور روانشناسی کودک و نوجوان راهنمایی های لازم را از مشاور کودک دریافت کنید.

به چه کودکی لجباز گفته می شود؟

بهترین مشاورین کودک اعتقاد دارند چنانچه کودک در طی 6 ماه چهار مورد از رفتارهایی چون جر و بحث، مخالفت، آزردن عمدی دیگران، سرزنش دیگران، پرخاشگری، زودرنجی، انتقام جویی و کینه توزی را از خود نشان داد می توان گفت که کودک مورد نظر کودکی لجباز است.

کودکان لجباز در امور تحصیلی، ارتباط با اطرافیان نظیر والدین، معلمین و هم سن و سالان خود به مشکل برخواهند خورد. برخی مواقع نیز علائم ذکر شده در بالا با گریه، قشقرق، بهانه تراشی، تمسخر والدین و خراب کاری همراه خواهند بود که در این حالت می توان گفت که کودک به هیچ عنوان حرف شنوی از والدین نداشته و نافرمانی شدیدی از خود نشان می دهد.

در مرکز روانشناسی کودک نیک داد شما می توانید این مهارت ها و اصول تربیتی را از بهترین متخصص روانشناس و مشاور کودک بیاموزید.

4. کودک شروع به دروغ گفتن می کند

به عقیده مشاوران کودک، دروغگویی را می توان یکی دیگر از مشکلات رفتاری کودکان دانست. شنیدن دروغ از زبان کودکان باعث عصبانیت و آشفتگی والدین می شود. واقعیت آن است که کودک هنوز قادر به تشخیص تفاوت واقعیت و دروغ از یکدیگر نیست و از این رو باید اجازه داد که زمان همه چیز را حل کند.

زمانی که کودک به سنی رسید که واقعیت و رویا را از هم تشخیص دهد به ماهیت منفی و ناپسند دروغ پی خواهد برد و تقریبا می توان گفت که در سن 7 سالگی کودک حس بدی به دروغ پیدا می کند.
در این سن کودک قادر به درک معنای کار بد، مجازات و جنایت شده و در سن 11 یا 12 سالگی واقعیت ها را مورد ارزیابی قرار داده و به نوعی کم کم کودک به بلوغ فکری می رسد. کودک به این نتیجه خواهد رسید که برای پذیرفته شدن در جامعه بایستی در جلب اعتماد افراد موفق عمل کند و در غیر این صورت با شکست مواجه خواهد بود.
از این رو در هر سنی افراد تعبیر خاص خود را از دروغگویی و راستگویی خواهند داشت.

برای درمان دروغ گفتن کودکان بهترین کار این است که الگوی خوبی برای آن ها باشیم و در مقابل آن ها به هیچ عنوان دروغ نگوییم.

ولی دروغگویی مداوم در کودکان بزرگ تر از 10 سال می تواند نشان دهنده درگیری کودک با مشکلات عاطفی و روانی باشد. بعضی از کودکان قادر به درک تفاوت رویا و واقعیت نیستند و در ابن برخی از آن ها نیز غرق در رویا شده و با علم و آگاهی به این قضیه کماکان هیچ احساس ناراحتی ندارند. در چنین شرایطی بهترین کار این است که از یک متخصص روانشناس کودک کمک بگیرید.

5. کودک در جمع کم رو و خجالتی است

خجالتی بودن در واقع یک ویژگی شخصیتی به شمار می آید و هیچ عنوان نباید در صورت مواجهه با خجالت و کم رویی کودک تا زمانی که این خجالت سبب مختل شدن ارتباط او در اجتماع و مدرسه و… گردد به آن برچسب اختلال زده شود.

در این بین توجه به سن کودک نیز شرط است. خجالت در کودکان به نوعی یک احساس مابین کنجکاوی و ترس می باشد و در زمان ورود کودک به محیطی جدید به سراغ او می آید و پس از آشنا شدن با محیط این حس کنار می رود. اما چنانچه والدین متوجه شوند که این حس در کودک آن ها به صورت غیرطبیعی است بایستی به فکر درمان آن باشند.

6. کودک از خود پرخاشگری نشان می دهد

از منظر روانشناسی کودک؛ منظور از پرخاشگری، واکنش انفجاری و آتشین در برابر ناکامی و محرومیت به دلیل عدم صرف نظر از خواسته ها است و به طور معمول در پسران به نسبت دختران شایع تر می باشد. گاهی ممکن است کودک از بی عدالتی و یا تبعیض والدین دچار رنجش عمیقی شده و ناراحتی خود را به صورت پرخاشگری و خشم بروز دهد.

اما به طور معمول پرخاشگری حاصل تضاد و کشمکش های درون کودک در برابر عوامل آزاردهنده و یا احساس ناتوانی و عجز کودک است. کودک به منظور نشان دادن خشم خود ممکن است رفتارهای عصبی چون شکستن اشیا، گاز گرفتن، کتک زدن والدین، فریاد کشیدن و… را از خود بروز دهد.

در صورت تداوم این پرخاشگری، رشد اجتماعی کودک مختل شده و وجدان اخلاقی او شکل نخواهد گرفت.

از نظر مشاوران کودک در چنین زمان هایی بهتر است که والدین با برخوردی منطقی کودک را آرام نموده و به او اطمینان ببخشند.

7. کودک مدام به نق زدن و بهانه گیری می پردازد

این که کودک مدام در حال نق زدن باشد به هیچ عنوان برای والدین خوشایند نیست. به طور معمول اوج نق زدن های کودک از 3/5 سالگی است.
ولی بایستی به فکر درمان سریع آن بود چرا که ممکن است تا سن مدرسه نیز با کودک همراه باشد. لذا توصیه می شود که پیش از آن که این رفتار برای کودک به یک عادت تبدیل شود به کمک مشاوره کودکان در پی درمان آن کوشید.

برخی از اختلالات روانی کودکان شامل موارد زیر می باشند:

1. بیش فعالی
2. اختلال یادگیری
3. اختلال زبان در کودکان
4. لکنت زبان در کودکان
5. شب ادراری در کودکان

فرآیند مشاوره کودک به چه صورت است؟

در اصل، کودک درمانی با هدف قرار دادن مشکل کودک و کمک به او برای مدیریت یا حل بهتر آن مشکل کار می کند. در حال حاضر، بسیاری از رویکردهای مختلف برای کودک درمانی، از جمله بازی درمانی، درمان متمرکز بر عاطفه، هنر درمانی، روایت درمانی، درمان شناختی رفتاری و رفتار درمانی دیالکتیکی وجود دارد. درمانگران مختلف در روش های مختلف تخصص دارند. با این حال، آنها سن و نیازهای فرزند شما را در نظر می گیرند و سپس بهترین روش ها را به کار می گیرند.

برای اینکه درک بهتری از اینکه مشاوره کودک ممکن است چگونه باشد، در اینجا چند نمونه از نحوه برخورد یک درمانگر با برخی از مسائل رایج که قبلا ذکر شد آورده شده است:

1) برخورد با طلاق

طلاق صرفاً بر زوجی که در حال جدایی هستند تأثیر نمی گذارد – اغلب بر همه نزدیکان آنها، به ویژه فرزندان آنها تأثیر می گذارد. بچه های طلاق می توانند طیف وسیعی از احساسات را تجربه کنند، اما اغلب آنها احساس می کنند مورد بی مهری، سردرگمی، گناه، افسردگی یا به سادگی از جدایی والدین خود پریشان هستند. و این احساسات می توانند با گذشت زمان بدتر شوند، نبردهای حضانت بدتر شود و تنش ها افزایش یابد.

تکنیک های موثر عبارتند از : یادداشت روزانه، کاردستی ، تنفس عمیق، و بیان کردن احساسات خودشان

2) مدیریت تغییر

به راحتی می توان فراموش کرد که تغییر چقدر می تواند روی کودکان تاثیرگذار باشد، اما حقیقت این است که آنها به تغییرات مهمی مانند حرکت های بزرگ یا تغییرات مدرسه حساس هستند. بچه ها اغلب به دلیل این تغییرات استرس و اضطراب زیادی را تجربه می کنند، که می تواند برای مدت طولانی باقی بماند، مگر اینکه به درستی مورد توجه قرار گیرد.

3) ایجاد اعتماد به نفس

بیشتر اوقات، کودکان از اعتماد به نفس پایین رنج می برند که می تواند منجر به مشکلات بزرگ تری مانند افسردگی، اضطراب و اختلالات خوردن شود. مشاوره به آنها کمک می کند تا ارزش خود را ببینند و همچنین به آنها می آموزد که چگونه الگوهای فکری مثبت بیشتری ایجاد کنند.

برای مثال، احساس بی ارزشی کودک ممکن است او را به این باور برساند که لیاقت محبت دوستان و خانواده اش را ندارد. یک مشاور درمانگر به او کمک می کند تا این خودگویی منفی را بشناسد و آن را به خودگویی و افکار مثبت تبدیل کند.

4) درک بیماری روانی

درک بیماری های روانی و همه علائم مضری که با آنها همراه است برای همه کودکان دشوار است. اما کودکان برای پذیرش و درک تشخیص یک بیماری روانی مشکل دارند.

5) مقابله با تروما

هنگامی که کودکان یک رویداد آسیب زا را تجربه می کنند، چه سوء استفاده یا یک بلای طبیعی، اغلب ترس، گیج و ناراحت ظاهر می شوند. و حتی ممکن است به اختلال استرس پس از سانحه مبتلا شوند که با خاطرات، افکار، کابوس‌ها و فلاش بک‌های ناراحت کننده همراه است.

مشاوره کودک به این کودکان کمک می کند تا در مورد آنچه تجربه کرده اند صحبت کنند. آنها می آموزند که صحبت کردن در مورد تجربه آسیب زا مشکلی ندارد، حتی مفید است، و همچنین مکانیسم های مقابله ای را اتخاذ می کنند. در صورتی که اعضای خانواده درگیر تروما باشند، خانواده درمانی نیز ممکن است در اینجا مفید باشد.

انواع درمان های روانشناسی کودکان

اکنون که به خوبی با مشکلات رفتاری کودکان و اختلالات شایع در کودکان آشنا شدیم وقت آن رسیده که شیوه های درمانی موثر روانشناسی و مشاوره کودک را نیز مورد بررسی قرار دهیم. در واقع در ادامه به شما خواهیم گفت که درمان کودکان از چه روش هایی توسط روانشناس کودک و مشاور کودک انجام خواهد شد.

• درمان فردی

در درمان فردی کودکان و نوجوانان به طور معمول سعی می شود که در ابتدا متناسب با علائم هدف و اختلالات مورد نظر، آموزش های روانی مناسبی با سطح رشد فرد به کار گرفته شده و به این شکل تفاهم شکل بگیرد. هر چه کودک از سن پایین تری برخوردار باشد به طبع برای درمان او اعضای خانواده بایستی مشارکت بیشتری را از خود نشان دهند. گاهی ممکن است در کنار روان درمانی فردی از دارو درمانی، گروه درمانی و مشاوره خانواده نیز کمک گرفته شود.

• خانواده درمانی

عملکرد خانواده را می توان سیستمی دانست که دارای ساختار و سابقه بخصوصی است. با شناخت سیستم خانواده می توان به خوبی به این پی برد که چگونه می توان بزرگترین تغییرات را در دوره های بحرانی با یک دقیقه مداخله درمانی به وجود آورد.

• آموزش فرزند پروری به صورت گروهی

به عقیده مشاوران کودک؛ از بدو تولد، پدر و مادر بیشترین نقش و تاثیر را در تربیت فرزند خود دارند و نحوه تربیت آن ها نیز رابطه مستقیمی با آینده فرزند دارد و به همین دلیل نیاز است که تغییراتی اساسی در بنیان خانواده شکل بگیرد. از این رو در آموزش گروهی فرزند پروری، روانشناسان کودک راهکارهای تربیتی کودک را به والدین آموزش داده و به پدر و مادر این امکان را داده تا به بهترین شکل و با آگاهی کامل به تربیت فرزند خود بپردازند.

• بازی درمانی

از نظر روانشناسی کودک؛ کنترل هیجانات و احساسات برای کودکان دشوار است و از سویی چنانچه احساسات کودک مدام به صورت منفی سرکوب گردد کودک از نظر بهداشت روانی به مشکل برخواهد خورد. کودک به واسطه بازی سعی در بیان خود داشته و لذا می توان با بهره گیری از همین بازی و نیز به واسطه روش بازی درمانی استرس های هیجانی و نیز آشفتگی ناشی از مشکلات خانوادگی را در کودکان درمان نمود.

• روش نوروفیدبک

به کمک این روش که نوعی بیوفیدبک می باشد می توان امواج مغزی را در کودکان و بزرگسالان نشان داده و به آن ها خود تنظیمی را آموزش داد. اختلالاتی چون بیش فعالی، اختلالات یادگیری ، اختلالات اضطرابی و …. به کمک این روش قابل درمان هستند.